Πανελλαδικές 2010: Τα θέματα στη Λογοτεχνία Κατεύθυνσης

Συνεχίζεται σήμερα η δοκιμασία για τους μαθητές των Γενικών Λυκείων και των Ημερήσιων ΕΠΑΛ.Οι υποψήφιοι εξετάζονται στα Μαθηματικά Κατεύθυνσης και στη Λογοτεχνία Κατεύθυνσης. Οι εξετάσεις άρχισαν στις 08:00 και η διάρκεια εξέτασης σε κάθε μάθημα είναι τρεις ώρες.

ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ΄ ΤΑΞΗΣ
ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ
ΤΕΤΑΡΤΗ 19 ΜΑΪΟΥ 2010
ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΕΠΤΑ (7)
ΚΕΙΜΕΝΟ
Γιώργου Ιωάννου
Στο. Κεμάλ τό Σπίτι
Δέν ξαναφάνηκε . μαυροφορεμένη .κείνη γυναίκα, πού .ρχόταν στό κατώφλι μας κάθε χρονιά, τήν .ποχή πού γίνονται τά μο.ρα, ζητώντας μέ ε.γένεια νά τ.ς δώσουμε λίγο νερό .π’ τό πηγάδι τ.ς α.λ.ς. .μοιαζε πολύ κουρασμένη, διατηρο.σε .μως πάνω της .χνη μι.ς μεγάλης .ρχοντικ.ς .μορφι.ς. Καί μόνο . τρόπος πού .πιανε τό ποτήρι, .φτανε γιά νά σχηματίσει κανείς τήν .ντύπωση πώς . γυναίκα α.τή στά σίγουρα .ταν μιά .ρχόντισσα. Δίνοντάς μας πίσω τό ποτήρι, ποτέ δέν παρέλειπε νά μ.ς πε. στά τούρκικα τήν καθιερωμένη ε.χή, πού μπορε. νά μήν καταλαβαίναμε .κριβώς τά λόγια της, πιάναμε .μως καλά τό νόημά της: «. Θεός νά σ.ς .νταποδώσει τό μεγάλο καλό». Ποιό μεγάλο καλό; .δέα δέν ε.χαμε.
Καθόταν .συχα γιά .ρα πολλή στό κατώφλι τ.ς α.λ.ς, κι .ντί νά κοιτάζει κατά τό δρόμο . τουλάχιστο κατά τό πλαϊνό σπίτι το. Κεμάλ1, α.τή στραμμένη .ριχνε κλεφτές ματιές πρός τό δικό μας σπίτι, παραμιλώντας σιγανά. Πότε πότε .κλεινε τά μάτια καί τό πρόσωπό της γινόταν μακρινό, καθώς συλλάβιζε .νόματα παράξενα. .με.ς, πάντως, δέν παραλείπαμε νά τ.ς δίνουμε μο.ρα .π’ τήν ντουτιά2, .πως .λλωστε δίναμε σ’ .λη τή γειτονιά καί σ’ .ποιον περαστικό
----------
1. τό πλαϊνό σπίτι το. Κεμάλ· πρόκειται για το σπίτι του Κεμάλ Ατατούρκ στη Θεσσαλονίκη, όπου σήμερα στεγάζεται το τουρκικό προξενείο.
2. ντουτιά· η συκομουριά ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 7 ΣΕΛΙΔΕΣ
ΑΡΧΗ 2ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ
μ.ς ζητο.σε. . ξένη τά .τρωγε σιγανά, .λλά μέ ζωηρή ε.χαρίστηση. Δέ μ.ς φαινόταν παράξενο πού τ.ς .ρεζαν τά μο.ρα μας τόσο πολύ. Τό δέντρο μας δέν .ταν .πό τίς συνηθισμένες μουριές, .π’ α.τές πού κάνουν .κε.να τά .νοστα νερουλιάρικα μο.ρα. Τό δικό μας .καμνε κάτι μεγάλα, ξινά σά βύσσινα, καί πολύ κόκκινα στό χρώμα. .ταν δέντρο παλιό καί τεράστιο, τά κλαδιά του ξεπερνο.σαν τό δίπατο σπίτι μας. Μοναχά .να κακό ε.χε· τά φύλλα του .ταν σκληρά καί ο. μεταξοσκώληκές μου δέν μπορούσαν νά τά φ.νε. .ταν, πάντως, δέντρο φημισμένο σ’ .λο τό .σλαχανέ3 κι .κόμα πιό πέρα.
Τήν πρώτη φορά πού ε.χε καθίσει . .γνωστη γυναίκα στό κατώφλι μας, δέ σκεφτήκαμε νά τ.ς προσφέρουμε μο.ρα, .μως σέ λίγο μ.ς ζήτησε . .δια λέγοντας πώς .θελε νά φυτέψει τό σπόρο τους στόν μπαχτσέ4 της. .φαγε μερικά καί τά .πόλοιπα τά .βαλε σ’ .να χαρτί καί .φυγε καταχαρούμενη.
Τή δεύτερη φορά θά .ταν κατά τό τριάντα .χτώ, δυό χρόνια, πάντως, μετά τήν πρώτη, δέν .βαλε μο.ρα στό χαρτί. Κάθισε καί τά .φαγε .να .να στό κατώφλι. Φαίνεται πώς . σπόρος .π’ τά προηγούμενα ε.χε .ποδώσει, .λλά γιά νά δώσει καί μο.ρα .πρεπε, βέβαια, νά περάσουν χρόνια. Τό δέντρο α.τό, .πως .λα τά δέντρα πού μεγαλώνουν σιγά, ζε. πολλά χρόνια καί .ργε. νά καρπίσει.
. γυναίκα ξαναφάνηκε καί τόν .πόμενο χρόνο, λίγο πρίν .π’ τόν πόλεμο. .μως τή φορά α.τή τ.ς προσφέραμε νερό .π’ τή βρύση. .ρνήθηκε νά πιε. τό νερό. Μόλις τό .φερε στό στόμα, μ.ς κοίταξε στά μάτια καί μ.ς .δωσε πίσω τό γεμάτο ποτήρι. .πειδή τήν ε.δαμε πολύ ταραγμένη, θελήσαμε νά τ.ς .ξηγήσουμε. . σιχαμένος σπιτονοικοκύρης μας ε.χε διοχετεύσει τό βόθρο το. σπιτιο. στό βαθύ πηγάδι. «Τώρα πού σ.ς .φερα τό νερό στίς κουζίνες σας, δέ σ.ς χρειάζεται τό πηγάδι», μ.ς ε.χε πε.. . γυναίκα βούρκωσε, δέ μ.ς .δωσε .μως καμιά .ξήγηση γιά τήν τόση λύπη της. Γιά
----------
3. .σλαχανέ· περιοχή της Θεσσαλονίκης (τουρκ. σωφρονιστήριο)
4. μπαχτσέ· περιβολάκι ΤΕΛΟΣ 2ΗΣ ΑΠΟ 7 ΣΕΛΙΔΕΣ
ΑΡΧΗ 3ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ
νά τήν παρηγορήσουμε τ.ς δώσαμε περισσότερα μο.ρα κι . γιαγιά μου τ.ς ε.πε κάτι πού τήν .κανε νά τιναχτε.: «Θά σο.
τά .βαζα σ’ .να κουτί, .λλά δέ βαστ.νε γιά μακριά». Καί πράγματι ε.χαμε .ρχίσει κάτι νά .ποπτευόμαστε. Τήν .λλη φορά ε.δαμε, πώς μόλις .φυγε .πό μ.ς, π.γε δίπλα στο. Κεμάλ τό σπίτι, .που τήν περίμενε μιά .μάδα .πό τούρκους προσκυνητές, πού κοντοστέκονταν στό πεζοδρόμιο. .με.ς .ς τότε θαρρούσαμε πώς ε.ναι καμιά τουρκομερίτισσα δικιά μας, .π’ τίς πάμπολλες .κε.νες, πού δέν .ξεραν λέξη .λληνικά, μιά καί . .νταλλαγή τ.ν πληθυσμ.ν ε.χε γίνει με βάση τή θρησκεία καί .χι τή γλώσσα. . .ποκάλυψη α.τή στήν .ρχή μ.ς τάραξε. Δέ μ.ς .φτανε πού είχαμε δίπλα μας το. Κεμάλ τό σπίτι, σά μιά διαρκ. .πενθύμιση τ.ς καταστροφ.ς, θά ε.χαμε τώρα καί τούς τούρκους νά μπερδουκλώνονται πάλι στά πόδια μας; Καί τί .κριβ.ς .θελε .πό μ.ς α.τή . γυναίκα; Πάνω σ’ α.τό δέν .παντήσαμε, κοιταχτήκαμε .μως βαθιά .ποψιασμένοι. Καί τά .πόμενα λόγια μας .δειχναν πώς . καρδιά μας ζεστάθηκε κάπως .πό συμπάθεια κι .λπίδα. Ε.χαμε κι .με.ς .φήσει σπίτια κι .μπελοχώραφα .κε. κάτω.
. τουρκάλα ξαναφάνηκε λίγο μετά τόν πόλεμο. .με.ς καθόμασταν πιά σέ .λλο σπίτι, λίγο παραπάνω, .μως τήν ε.δαμε μιά μέρα νά κάθεται κατατσακισμένη στό κατώφλι το. παλιο. σπιτιο. μας. . πρ.τος πού τήν ε.δε, .ρθε μέσα καί φώναξε: «. τουρκάλα!» Βγήκαμε στά παράθυρα καί τήν κοιτάζαμε μέ συγκίνηση. Παραλίγο νά τήν καλέσουμε .πάνω στό σπίτι .τόσο μ.ς ε.χε μαλακώσει τήν καρδιά . .πίμονη νοσταλγία της. .μως α.τή κοίταζε .κίνητη τήν κατάγυμνη α.λή καί τό .ρημο σπίτι. Μιά .ταλιάνικη μπόμπα6 ε.χε σαρώσει τήν ντουτιά κι ε.χε ρημάξει τό καλοκαμωμένο ξυλόδετο σπίτι, χωρίς νά καταφέρει νά τό γκρεμίσει.
Δέν τήν ξανάδαμε .πό τότε. .ρθε – δέν .ρθε, .γνωστο. .λλωστε καί νά ’ρχότανε δέ θά ’βρισκε πιά τό κατώφλι μέ τό .φράτο μάρμαρο γιά νά ξαποστάσει. Τό σπίτι ε.χε .πό ----------
6. Μιά .ταλιάνικη μπόμπα· αναφέρεται στον ελληνο-ιταλικό πόλεμο (1940-1941)
ΤΕΛΟΣ 3ΗΣ ΑΠΟ 7 ΣΕΛΙΔΕΣ
ΑΡΧΗ 4ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ
καιρό παραδοθε. σέ μιά συμμορία .ργολάβων καί στή θέση του .ψώθηκε μιά πολυκατοικία .π’ τίς πιό φρικαλέες. Τώρα .τοιμάζονται νά τήν γκρεμίσουν ο. γελο.οι. Ποιός ξέρει τί μεγαλεπήβολο σχέδιο συνέλαβε πάλι τό πονηρό μυαλό τους.
.ν γίνει α.τό, θά παραφυλάγω νύχτα μέρα, .δίως .ταν τό σκάψιμο θά .χει φτάσει στά θεμέλια, κι .σως μπορέσω νά .μποδίσω . τουλάχιστο νά καθυστερήσω τό χτίσιμο το. νέου .ξαμβλώματος7. Τήν προηγούμενη φορά ε.χε βρεθε. .κε. στά βάθη .να θαυμάσιο ψηφιδωτό, πού .ρχιζε .π’ τό ο.κόπεδο το. δικο. μας σπιτιο. καί συνεχιζόταν πρός τό σπίτι το. Κεμάλ. Τό ψηφιδωτό α.τό ο. δασκαλεμένοι .ργάτες τό σκεπάσανε γρήγορα γρήγορα γιά νά μήν τούς σταματήσουν ο. .ρμόδιοι. Πάντως, τίς .ρες πού τό .βλεπε τό φ.ς το. .λιου, γίνονταν διάφορα σχόλια .π’ τήν .κθαμβη γειτονιά. .λοι μιλούσανε γιά τήν .μορφιά καί τήν παλιά δόξα, μά .νάμεσα στά δυνατά λόγια καί τίς φωνές, .κουσα μιά γριά νά σιγολέει: «Στό σπίτι α.τό καθόταν .νας μπέης, πού ε.χε μιά κόρη σάν τά κρύα τά νερά. Κυλιόταν κάτω, .ταν φεύγανε, φιλο.σε τό κατώφλι. Τέτοιο σπαραγμό δέν ματαε.δα».
----------
7. .ξάμβλωμα· έκτρωμα, κάθε τι το τερατώδες ή κακότεχνο
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ
Α1. Ο Γ. Ιωάννου αντλεί τα θέματά του κυρίως από τα παιδικά του χρόνια, τον κόσμο της προσφυγιάς, τον πόλεμο, τη Θεσσαλονίκη, τον τρόπο ζωής των απλών ανθρώπων. Για καθεμιά από τις παραπάνω περιπτώσεις να γράψετε ένα αντίστοιχο παράδειγμα μέσα από το κείμενο.
Μονάδες 15
Β1.α) Ο Αναστάσης Βιστωνίτης παρατηρεί ότι στα πεζογραφήματα του Γ. Ιωάννου «ο αφηγητής είναι η κυρίαρχη ατομική συνείδηση». Να αναφέρετε δύο στοιχεία που μπορούν να στηρίξουν την άποψη αυτή, καθώς και ένα παράδειγμα μέσα από το κείμενο, για καθένα από αυτά. (Μονάδες 8)
ΤΕΛΟΣ 4ΗΣ ΑΠΟ 7 ΣΕΛΙΔΕΣ
ΑΡΧΗ 5ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ
β) Να επισημάνετε στο κείμενο τα τρία βασικά χρονικά επίπεδα πάνω στα οποία οργανώνεται η αφήγηση και να τα σχολιάσετε συνοπτικά με αναφορές στο κείμενο. (Μονάδες 12)
Μονάδες 20
Β2.α) Να ερμηνεύσετε το νόημα των μεταφορών: κλεφτές ματιές (§ 2η), κάθεται κατατσακισμένη στο κατώφλι (§ 6η), είχε μαλακώσει την καρδιά (§ 6η), κατάγυμνη αυλή (§ 6η), αφράτο μάρμαρο (§ 7η). (Μονάδες 10)
β) Στην 7η παράγραφο: «Δεν την ξανάδαμε από τότε ... μυαλό τους», να εντοπίσετε την ειρωνεία του αφηγητή και να σχολιάσετε σύντομα τη σκοπιμότητά της. (Μονάδες 10)
Μονάδες 20
Γ1.α) Σε κάθε επίσκεψή της στο σπίτι η γυναίκα παραμένει στο κατώφλι της αυλής. Να εξηγήσετε σε μία παράγραφο τους λόγους της παραμονής της στο συγκεκριμένο χώρο. (Μονάδες 12)
β) « .νάμεσα στά δυνατά λόγια καί τίς φωνές, .κουσα μιά γριά νά σιγολέει: “Στό σπίτι α.τό καθόταν .νας μπέης, πού ε.χε μιά κόρη σάν τά κρύα τά νερά. Κυλιόταν κάτω, .ταν φεύγανε, φιλο.σε τό κατώφλι. Τέτοιο σπαραγμό δέν ματαε.δα”»: Να σχολιάσετε σε μία παράγραφο το περιεχόμενο του ανωτέρω αποσπάσματος. (Μονάδες 13)
Μονάδες 25
Δ1. Να συγκρίνετε, ως προς το περιεχόμενο, το πεζογράφημα του Γ. Ιωάννου «Στο. Κεμάλ τό Σπίτι» με το απόσπασμα που ακολουθεί από την «.πογραφή ζημι.ν» του ίδιου συγγραφέα.
Μονάδες 20
Δίπλα στό «.κρόπολις» καί μέχρι τήν .δό Πλάτωνος .ταν στή σειρά σπίτια μικρά καί παμπάλαια, .που μέχρι καί τήν Κατοχή κατοικούσανε ο.κογένειες .βραίων. Α.τά, μέ τό ξενοδοχε.ο μαζί, σχημάτιζαν τή βορινή πλευρά τ.ς πλατείας, πού σήμερα .νομάζεται «Μακεδονομάχων». Τά Σάββατα ΤΕΛΟΣ 5ΗΣ ΑΠΟ 7 ΣΕΛΙΔΕΣ
ΑΡΧΗ 6ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ
γριές .βραίισες, μέ τίς πατροπαράδοτες .τλαζένιες1 φορεσιές τ.ς Καστίλλιας, στεκόντουσαν στίς .ξώπορτες μέ σταυρωμένα τά χέρια, γιά νάπεράσει .συχα καί .ναμάρτητα . .για .ργία2. Τά σπίτια α.τά, .ν δέν ε.χαν προλάβει νά τά κατεδαφίσουν ο. .ργολάβοι, θά τά κατεδάφιζαν τώρα .πωσδήποτε ο. στρατιωτικές μπουλντόζες, σέ συνεργασία, βέβαια, μέ τούς πολιτικούς μηχανικούς καί τούς .λλους σπουδαίους, πού δέν ξέρω τί νά π., .λλά σάν πολύ ε.κολα, προκειμένου γιά παλαιά σπίτια, σημειώνουν τήν .νδειξη «κατεδαφιστέον». Θαρρε.ς καί τό θεωρο.ν .λοι τους ε.καιρία νά .ξωραΐσουν τήν πόλη κατά τά γο.στα τους καί τά πρότυπά τους, .παλλάσσοντάς την .πό τίς .νοχλητικές α.τές παλιατσαρίες3, πού πλαισιώνουν, καί πολύ ταιριαχτά μάλιστα, τά βυζαντινά μνημε.α καί τούς χώρους τ.ς παλαι.ς ζω.ς. .τσι σαρώθηκε σιγά σιγά, .πό χρόνια, .λη . παλιά γειτονιά . γύρω .πό τή Ροτόντα, δηλαδή . παλιά .λληνική συνοικία τ.ς Καμάρας, α.τή πού .δινε τόν τόνο καί τά .πιχειρήματα, καί .φέθηκε . τόπος .λεύθερος γιά νά φωτογραφίζουν ο. τουρίστες μέ .νεση τή Ροτόντα.
(Γιώργου Ιωάννου, «.πογραφή ζημι.ν», από τη συλλογή Το δικό μας αίμα, 1980)
----------
1. ατλαζένιες: γυαλιστερές
2. άγια αργία: εννοεί την ημέρα του Σαββάτου, ημέρα αργίας για τους Εβραίους
3. παλιατσαρίες: σύνολα παλαιών, φθαρμένων ή και άχρηστων αντικειμένων