Hellenic Business

Οι τρεις παρεμβάσεις του προέδρου του ΠΑΣΟΚ Ευάγγελου Βενιζέλου, σε εκδήλωση ανοιχτής συζήτησης του περιοδικού Nouvel Observateur με θέμα: "Παγκοσμιοποίηση: Είναι εκτός παιχνιδιού τα κράτη;"

Αναλυτικά οι παρεμβάσεις:

1. Η οικονομική, νομισματική και χρηματοπιστωτική κρίση σε παγκόσμιο επίπεδο, τα πέντε τελευταία χρόνια, έδειξε ότι τα προβλήματα, στην παρούσα φάση, σε αυτή την ιστορική συγκυρία, δεν αφορούν την αποδυνάμωση του κράτους. Εδώ και καιρό δεν μιλάμε για μια βεστφαλική εθνική κυριαρχία, για ένα κράτος απομονωμένο, αυτόνομο που μπορεί να εξασκήσει μια εξουσία ανεξέλεγκτη και απεριόριστη στην εθνική επικράτεια.

Το πρόβλημα είναι τελείως διαφορετικό. Υπάρχει πρόβλημα σε επίπεδο της  διεθνούς κοινότητας. Το πρόβλημα δεν είναι η αποδυνάμωση του εθνικού κράτους. Αυτό  υπάρχει κατά ένα παραδοσιακό τρόπο. Το πρόβλημα στην παρούσα φάση είναι η αποδυνάμωση των διεθνών οργανώσεων, των οντοτήτων όπως η ΕΕ ή η Ευρωζώνη.

Γι’ αυτό το λόγο, πρέπει να κάνουμε ένα ουσιώδη διαχωρισμό ανάμεσα σε ένα ρυθμισμένο και οργανωμένο διεθνές σύστημα, που ελέγχεται πολιτικά και δημοκρατικά και πρέπει να δίνει εξηγήσεις ενώπιον των κοινωνιών και των λαών, και από την άλλη πλευρά, την πραγματική διεθνή κατάσταση, που είναι ένα ασύμμετρο σύστημα σε σχέση με το ρυθμισμένο πολιτικό σύστημα, που είναι ένα σύστημα που περιέχει οντότητες που δεν είναι ρυθμισμένες. Είναι ανεξέλεγκτες, χωρίς κοινωνική και πολιτική ευθύνη και μπορούν να ασκήσουν πραγματικά αποφασιστική επιρροή και να αναιρέσουν τις αποφάσεις και τις πρωτοβουλίες, όχι μόνο των κρατών, αλλά και των διεθνών οργάνων και των διεθνών οργανώσεων -αν μπορώ να χρησιμοποιήσω τον όρο- όπως το περίφημο G20 ή το G8.

Το μεγάλο πρόβλημα είναι η απόλυτη απουσία ενός θεσμικού πλαισίου που θα μπορούσε να ορίσει ένα σύστημα παγκόσμιας οικονομικής διακυβέρνησης. Αυτό δεν υπάρχει.

Το πρόβλημα για μένα είναι αυτή η ασύμμετρη  κατάσταση που έχει τη δυνατότητα να αναιρεί όλες τις πολιτικές  πρωτοβουλίες. Ας πάρουμε το παράδειγμα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και της περιπέτειας της Ευρωζώνης. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο παίρνει αποφάσεις, που είναι στ’ αλήθεια εντυπωσιακές. Και την επόμενη μέρα, σχόλια, διεθνή δημοσιεύματα, το τραπεζικό σύστημα, το σκιώδες διεθνές τραπεζικό σύστημα, οι οίκοι αξιολόγησης, έχουν τη δυνατότητα μέσα σε μερικές ώρες  να αναιρέσουν τελείως κάθε πρωτοβουλία και κάθε απόφαση, χωρίς καμιά πολιτική νομιμοποίηση και χωρίς να αποσκοπούν στον έλεγχο της κρίσης, στο να απαντήσουν στις ανάγκες των λαών αλλά και στις ανάγκες της πραγματικής οικονομίας.

Γιατί μιλάμε κυρίως στο επίπεδο της χρηματοπιστωτικής  οικονομίας, στη χρηματοπιστωτική σφαίρα και όχι στη στέρεα και πραγματική βάση της πραγματικής οικονομίας. 

Να, λοιπόν, που  βρίσκεται το πρόβλημα. Τελικά υπάρχει  ένα πρόβλημα πολιτικό, δημοκρατικό, πρόβλημα νομιμοποίησης καθώς και διαφάνειας. Και δεδομένου ότι είμαστε  τα θύματα αυτής της ευρωπαϊκής περιπέτειας, είμαστε σε θέση να διαπιστώσουμε ότι υπάρχει ένα πρόβλημα όχι μόνο με  την παγκοσμιοποίηση, αλλά και με  την ιδιωτικοποίηση καθώς και  με την αποπολιτικοποίηση του κράτους, αυτού που αποκαλείται εθνικό, αλλά ακόμη και της ΕΕ και της Ευρωζώνης.

2. Ας ξεκινήσω με την ευρωπαϊκή απαισιοδοξία. Είμαι απολύτως σύμφωνος ότι υπάρχει ένας ευρωπαϊκός πεσιμισμός. Είναι η ύφεση, η λιτότητα, τα δομικά προβλήματα της Ευρωζώνης, η έλλειψη δημοκρατικής νομιμοποίησης στην Ευρώπη, κτλ. Αλλά, αυτή η πανευρωπαϊκή απαισιοδοξία δημιουργεί προβλήματα σε παγκόσμια κλίμακα. Γιατί για το διεθνή συσχετισμό δυνάμεων, η παρουσία και ο ρόλος της ευρωπαϊκής ηπείρου είναι καταλυτικός και αποφασιστικός.

Γιατί ιστορικά, πολιτικά και ιδεολογικά η ευρωπαϊκή  ήπειρος είναι μία ήπειρος  δικαίου. Είναι η ήπειρος του  κοινωνικού κράτους, η ήπειρος της  αλληλεγγύης. Επομένως, χωρίς την  ενεργή παρουσία και χωρίς την παρέμβαση και απαραίτητη αποφασιστικότητα της Ευρώπης σε εθνικό επίπεδο,  αλλάζουμε τους κανόνες του παιχνιδιού σε παγκόσμιο επίπεδο, με ένα τρόπο πολύ αρνητικό, εχθρικό για τις περιοχές της Ευρώπης που παρουσιάζουν πραγματικά προβλήματα.

Εμείς, οι Ευρωπαίοι, έχουμε αλλάξει ριζικά το θεσμικό ρόλο και τη βασική και γενετική αποστολή του ΔΝΤ. Εδώ και τρία χρόνια το ΔΝΤ είναι ένας θεσμός που παίζει ένα πρωτεύοντα ρόλο σε ό,τι αφορά την Ευρώπη και τις αναπτυγμένες χώρες, που χωρίς αμφιβολία έχουν προβλήματα και ύφεση και κοινωνική κρίση, αλλά είναι ευρωπαϊκές χώρες. Δεν είναι αναπτυσσόμενες χώρες.

Δεύτερη παρατήρηση, σε ότι αφορά το επίπεδο και  την προοπτική της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Το ευρωπαϊκό φαινόμενο  βασίζεται σε ένα πολιτικό βολονταρισμό που έχει ιστορικές ρίζες. Το ευρώ, ως νόμισμα, αλλά και ως σύμβολο ολοκλήρωσης και ως  προοίμιο της ευρωπαϊκής κυριαρχίας, αποτέλεσε ένα ιστορικό βήμα προς την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. 

Σήμερα, μετά από  μια περίοδο βαθιάς κρίσης, είναι  το ευρώ και η Ευρωζώνη που άλλαξαν ριζικά την πολιτική και θεσμική φύση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και τώρα έχουμε πολλά εμπόδια στην πορεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Επειδή σήμερα έχουμε ενώπιον μας ένα ευρωπαϊκό θεσμικό σύστημα τελείως διαφορετικό.

Η περίφημη «κοινοτική μέθοδος» δεν υφίσταται πλέον. Υπάρχουν μόνο διακρατικές και διακυβερνητικές επαφές και υπάρχει ένας βαθύς ευρωπαϊκός οικονομικός εθνικισμός που δημιουργεί καινούρια προβλήματα.

Ο συσχετισμός δυνάμεων σε ευρωπαϊκή  κλίμακα δεν είναι ένας συσχετισμός  πολιτικός ή ιδεολογικός. Έχουμε ένα συσχετισμό δυνάμεων καθαρά κρατικό, ο οποίος ιστορικά βασίζεται σε γεωπολιτικά  κριτήρια. Και πολιτικά μιλώντας, το μεγάλο έλλειμμα δεν είναι το δημοσιονομικό. Οπωσδήποτε, το δημοσιονομικό έλλειμμα δημιουργεί προβλήματα. Πρέπει να δεχθούμε την αρχή της πειθαρχίας σε επίπεδο προϋπολογισμού και δημοσιονομικό. Αλλά, το μεγάλο έλλειμμα είναι έλλειμμα πολιτικής.

Στην Ευρώπη, υπάρχει μία κυρίαρχη σκέψη που είναι γραμμική, ομοιόμορφη και μονοδιάστατη. Και η οποία έχει την αποδοχή του λαού, του εκλογικού σώματος δτις κρίσιμες χώρες .Γιατί εδώ υπάρχει μια διάκριση μεταξύ των χωρών που παίζουν κυρίαρχο ρόλο και συμμετέχουν στη διαδικασία λήψης αποφάσεων στην Ευρώπη και τις χώρες που βρίσκονται υπό προστασία. Γιατί έχουμε διαφορετικές κατηγορίες και «ποιότητες» κρατών-μελών.

Υπάρχουν χώρες μέλη με τη δυνατότητα να δρουν και να αποφασίζουν, όπως η Γερμανία, η Γαλλία -ελπίζω, γιατί στηριζόμαστε πολύ στην γαλλική  παρουσία στο επίπεδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και είναι εξαιρετικά κρίσιμο να προστατευθεί ο ρόλος της Γαλλίας. 

Αλλά από την άλλη πλευρά, υπάρχουν οι χώρες που είναι υπό καθεστώς προστασίας, που εφαρμόζουν προγράμματα  προσαρμογής, χωρίς να έχουν τη δυνατότητα να αποφασίζουν. Όμως οι λαοί και τα εκλογικά σώματα των χωρών που συμμετέχουν σ’ αυτό το «διευθυντήριο» ενέκριναν αυτή την προσέγγιση που είναι μονοδιάστατη, ομοιόμορφη και απαιτεί πειθαρχία.

Και γι’ αυτό είμαστε υποχρεωμένοι τώρα, στην Ελλάδα, στην Πορτογαλία, στην Ισπανία, να εφαρμόσουμε μια προκυκλική πολιτική, δηλαδή  μια πολιτική που μειώνει το έλλειμμα τροφοδοτώντας  ταυτόχρονα μια ύφεση που είναι εντυπωσιακή. Γιατί; Γιατί δεν είχαμε εφαρμόσει στο παρελθόν μια πολιτική αντικυκλική. Και σήμερα για λόγους που αφορούν όλη την Ευρώπη και για λόγους πειθαρχίας, είμαστε υποχρεωμένοι, ενάντια στα συμφέροντα της πραγματικής μας οικονομίας, να λάβουμε μέτρα που είναι προκυκλικά.

Έχουμε καταφέρει στην Ελλάδα τα τρία τελευταία χρόνια μία μείωση του ελλείμματος του προϋπολογισμού σε όρους πρωτογενούς ελλείμματος πάνω από 13 μονάδες του ΑΕΠ μας. Είναι κάτι που ιστορικά δεν έχει προηγούμενο σε παγκόσμιο επίπεδο.

Έχουμε λάβει δημοσιονομικά  μέτρα που ξεπερνούν το 26% του  ΑΕΠ μας και είμαστε έτοιμοι  να λάβουμε πρόσθετα μέτρα. Συνολικά, θα πρέπει να λάβουμε νέα μέτρα προσαρμογής που φθάνουν το 33-35% του ΑΕΠ μας.

Αλλά, ταυτόχρονα έχουμε μια σωρευτική  ύφεση, για πέμπτο συνεχόμενο χρόνο  και έχουμε μπροστά μας ίσως δυο  ακόμη  χρόνια ύφεσης , η οποία θα ξεπεράσει συνολικά το 27% του ΑΕΠ. Δηλαδή, έχουμε μια ύφεση απολύτως συγκρίσιμη με την ύφεση που προκάλεσε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος.

Επομένως, έχουμε μπροστά μας ένα  συσχετισμό δυνάμεων που βασίζεται  στον οικονομικό εθνικισμό, στις διακρατικές  σχέσεις, χωρίς καμία κοινοτική συνείδηση και γι’ αυτό το λόγο θα πρέπει να προβληματιστούμε ξανά για το ευρωπαϊκό οικοδόμημα. Και γι’ αυτό επίσης θα πρέπει να ξεπεράσουμε μια ιστορία παρανοήσεων και στερεοτύπων ( γύρω από την Ελλάδα ) που είναι πάντα μπροστά μας στη συζήτηση για την Ευρώπη.

3. Σε ό,τι αφορά την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την ευρωπαϊκή πραγματικότητα: Υπάρχουν δύο διαφορετικές ευρωπαϊκές πραγματικότητες: Υπάρχει το θεσμικό σύστημα της ΕΕ όπως συγκροτήθηκε  ιστορικά. Και υπάρχει η θεσμική και πολιτική πραγματικότητα της Ευρωζώνης που λειτουργεί πέρα από το γνωστό θεσμικό πλαίσιο.

Γιατί το Eurogroup και η τρόικα, όπως την αποκαλούν, που εξασκεί την οικονομική διακυβέρνηση σε πολλές χώρες μέσω των προγραμμάτων προσαρμογής, δεν έχουν θεσμική αναφορά  ούτε στην κοινοτική μέθοδο  ούτε στο Ευρωκοινοβούλιο. Άρα, υπάρχει μια πραγματικότητα μέσα στην Ευρωζώνη τελείως διαφορετική.

Δεύτερη παρατήρηση: Υπάρχει κίνδυνος «αποπαγκοσμιοποίησης» ως αντίδραση στην παγκοσμιοποίηση; Καθόλου! Γιατί η παγκοσμιοποίηση  είναι μια παγκόσμια δομική κατάσταση που είναι πολύ παλιά . Δεν είναι ένα πρόσφατο φαινόμενο. Ακόμα και στο 19ο αιώνα το πρόβλημα ήταν η παγκοσμιοποίηση. Ακόμα και σε χρηματοπιστωτικό επίπεδο. Για παράδειγμα, η διαχείριση του χρέους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ήταν εκείνη την εποχή ένα παγκόσμιο πρόβλημα και ένας εκ των βασικών παραγόντων για την διάλυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Με το περίφημο Ανατολικό Ζήτημα που είναι μια κατάσταση που ανιχνεύεται  ακόμη και στις μέρες μας, μετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού.

Η πιο σημαντική  διαφορά και ο κίνδυνος που  είναι μπροστά μας, δεν είναι  η αποπαγκοσμιοποίηση. Είναι ο φονταμενταλισμός που παράγεται στις συνθήκες της παγκοσμιοποίησης, ακόμα και στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Το φαινόμενο του οικονομικού εθνικισμού στη Γερμανία ή στην Αυστρία, στις χώρες του ΑΑΑ, η ξενοφοβία, ο ρατσισμός, η διάλυση της κοινωνικής συνοχής στην Ελλάδα, η εμφάνιση ενός νεοναζιστικού κόμματος που οργανώνει πράξεις ωμής βίας στην καθημερινότητα είναι ένα πρόβλημα απολύτως συνδεδεμένο με την ύφεση και τη λιτότητα.

Και για αυτό το λόγο έχουμε την ιστορική υποχρέωση, σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, ο καθένας από μας να θέσει  για άλλη μια φορά ιδεολογικά ερωτήματα, ερωτήματα αξιών, ερωτήματα πολιτικά και Δημοκρατίας. Πρέπει να επαναπολιτικοποιήσουμε -αν μου επιτρέπεται  η χρήση του όρου- τον ευρωπαϊκό διάλογο.