Hellenic Business

Φεντεραλισμός ή χρεοκοπία; Eίναι το υπαρξιακό ερώτημα που θέτει η κρίση χρέους για το μέλλον της ενωμένης Ευρώπης. Μήπως η ΕΕ έχει αρχίσει να γίνεται κάτι σαν Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης, χωρίς να το καταλαβαίνουν καλά - καλά, ούτε να το έχουν εγκρίνει, οι πολίτες; Η θα επικρατήσουν τελικά φυγόκεντρες δυνάμεις, με τον κίνδυνο διάλυσης, μετά την αποχώρηση όσων δεν θα μπορέσουν να μείνουν στην πρώτη ταχύτητα του ευρώ;

Κατ' αρχάς, τι σημαίνει φεντεραλισμός; Για να δώσουν απάντηση, οι περισσότεροι παίρνουν σαν σημείο εκκίνησης τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Το μοντέλο της ομοσπονδιακής ένωσης που αναδύθηκε από την ιστορία των ΗΠΑ αποτελείται από τα εξής πέντε συστατικά στοιχεία:

- Ένα κοινό νόμισμα που το διαχειρίζεται μια ομοσπονδιακή υπηρεσία.

- Μία κοινή αγορά για εργασία, προϊόντα και κεφάλαια.

- Έναν κοινό προϋπολογισμό, ο οποίος εν μέρει, αλλά αυτομάτως, αποτρέπει οικονομικές αναταράξεις σε Πολιτείες.

- Μια ομοσπονδιακή κυβέρνηση που αναλαμβάνει την ευθύνη για την αντιμετώπιση άλλων μεγάλων κινδύνων, σαν αυτούς που προέρχονται από τον τραπεζικό τομέα.

- Πολιτείες που δεν παίζουν κανέναν ρόλο στη μακροοικονομική σταθεροποίηση.

Αυτό το μοντέλο ήταν το περίγραμμα για τους αρχιτέκτονες της ΕΕ, κυρίως για την δημιουργία μιας κοινής αγοράς και ενός κοινού νομίσματος. Αλλά, από πολλές άλλες απόψεις, η Ευρώπη έχει αποκλίνει σημαντικά από το αμερικανικό παράδειγμα.

Πρώτον και σημαντικότερο: η Ευρώπη δεν είχε ποτέ ομοσπονδιακό προϋπολογισμό. Στη δεκαετία του 1970, υπήρχαν ελπίδες ότι οι κοινές δαπάνες θα έφταναν κάποια στιγμή στο 5-10% του ΑΕΠ της ΕΕ, αλλά το όνειρο δεν έγινε ποτέ πραγματικότητα. Ο προϋπολογισμός της ΕΕ δεν είναι σήμερα μεγαλύτερος από ό,τι πριν από 30 χρόνια: μόλις 1% του ΑΕΠ.

Στις 22 και 23 Νοεμβρίου έχει συγκληθεί έκτακτη Σύνοδος Κορυφής των Ευρωπαίων ηγετών για το επίμαχο θέμα.
Οι χώρες- μέλη της ΕΕ εκτιμούν τώρα ότι το ύψος του συνολικού προϋπολογισμού για την επταετία 2014-2020 θα ανέλθει στο 1 τρισ. ευρώ, αλλά και αυτό θα γίνει θέμα σκληρών διαπραγματεύσεων.

Αντίθετα από τις ΗΠΑ, όπου οι ομοσπονδιακές δαπάνες αυξάνονταν εξαιτίας της δημιουργίας νέων προγραμμάτων εξόδων στη διάρκεια όλου του 20ού αιώνα, οι δημόσιες δαπάνες ήταν ήδη υψηλές σε εθνικά επίπεδα όταν άρχισε να ενοποιείται η Ευρώπη.

Σημαντικά, ομοσπονδιακά προγράμματα δαπανών θα μπορούσαν να υπάρξουν μόνο από μεταβιβάσεις υπαρχόντων εθνικών προγραμμάτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Δεν είναι παράδοξο που η Γερμανία, και άλλες χώρες του πλούσιου Βορρά, ανθίστανται ακόμη σθεναρά σε μια τέτοια ένωση.

Αλλά όταν χτύπησε η κρίση χρέους, από το 2010 και μετά, τα κράτη άρχισαν να αλληλοεπικουρούνται για να σωθεί το ευρώ: Ελλάδα, Ιρλανδία, Πορτογαλία, ισπανικές τράπεζες έλαβαν πακέτα διάσωσης δισ. ευρώ.

«Αυτή η αλληλεγγύη δεν είναι, όμως, δωρεάν. Απαραίτητη προϋπόθεση για τους δανειζόμενους είναι η συμμόρφωση σε αυστηρή δημοσιονομική πειθαρχία, και η επιβολή σχεδόν αυτόματων κυρώσεων αν παραβούν τους όρους του Συμφώνου για έλλειμμα και χρέος.

Επιπλέον, για να λάβουν την οικονομική βοήθεια οι χώρες πρέπει να υπογράψουν μνημόνια και να αποδεχθούν εποπτικό έλεγχο από το εξωτερικό. Με άλλα λόγια, το τίμημα της αλληλεγγύης είναι η εκχώρηση εθνικής κυριαρχίας», λέει ο Ζαν Πιζανί Φερί, διευθυντής του Bruegel, κέντρου ανάλυσης οικονομικής πολιτικής με επιρροή στις Βρυξέλλες, και καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο Paris - Dauphine.

Αντίθετα από τους Γερμανούς, που έχουν ομοσπονδιακό κράτος, ο έτερος άξονας της ΕΕ, η Γαλλία είναι παραδοσιακά εχθρική προς κάθε ιδέα φεντεραλισμού.

«Αν φεντεραλισμός σημαίνει αλληλοβοήθεια, κανένα πρόβλημα. Αν πρόκειται για πραγματική εναρμόνιση μεταξύ των κρατών- μελών της ευρωζώνης, πολύ καλά, ήδη υπάρχει στο Μάαστριχτ. Αν σημαίνει μεγαλύτερη αλληλεγγύη μεταξύ Ευρωπαίων, έχει καλώς.

Αν όμως σημαίνει επιπλέον εκχώρηση κυριαρχίας, γιατί να αποτελεί κάτι τέτοιο πρόοδο; Μετά από τόσες, ελάχιστα πειστικές, παραχωρήσεις, ή μεταβιβάσεις δικαιοδοσίας σε όργανα που δεν είναι υπόλογα πουθενά; Θα χρειαζόταν «ένας επικεφαλής των οικονομικών δυνάμεων της ευρωζώνης» εξουσιοδοτημένος από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, για να αντιδρά αμέσως στις επιθέσεις κατά του ευρώ. Αλλά οι νεο-φεντεραλιστές προτείνουν περισσότερα: έναν «υπουργό Οικονομικών» που να μπορεί να διαιτητεύει εναντίον μιας κυβέρνησης ή ενός εθνικού κοινοβουλίου.

Αν κάνουμε αυτό το βήμα, θα ανοίξουμε ένα νέο κεφάλαιο στην ευρωπαϊκή ιστορία, εκείνο της μετα-δημοκρατικής Ευρώπης (σσ. όπου θεσμοί μη υπόλογοι σε ψηφοφόρους, όπως η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, θα υπαγόρευαν πολιτικές σε εκλεγμένους πρωθυπουργούς και κοινοβούλια). Ποια ευρωπαϊκή κυβέρνηση θα μεταβίβαζε έτσι τις εξουσίες της;

Αντίθετα, πρέπει να γεφυρώσουμε το ήδη τεράστιο χάσμα ανάμεσα στις ελίτ και τους λαούς ενισχύοντας την ευθύνη των εθνικών κυβερνήσεων, παρά να το βαθαίνουμε με μια επικίνδυνα χαλαρή στάση προς την Δημοκρατία.

Όσοι απαιτούν αυτό το άλμα προς το άγνωστο, μάλλον συμφωνούν με την επιβολή μιας μονοδιάστατης πολιτικής λιτότητας α λα γερμανικά σε ολόκληρη την ευρωζώνη, η οποία τείνει να γίνει χώρος επιτήρησης και πειθαρχικών κυρώσεων», έγραψε στην Le Monde o Ιμπέρ Βεντρίν, πρώην υπουργός Εξωτερικών της Γαλλίας.

Οι υπερασπιστές του εθνικού κράτους βλέπουν τους χειρότερους φόβους τους να επιβεβαιώνονται στο ενδεχόμενο δημιουργίας μιας δημοσιονομικής και τραπεζικής ένωσης για την σωτηρία του ευρώ. Με τη σημερινή κρίση, έχουν χάσει την στήριξη και ενός οικονομικού λόμπι, το οποίο ενδιαφερόταν μέχρι τώρα να διατηρήσει το κοινό νόμισμα και την κοινή αγορά μακριά από πολιτικές παρεμβάσεις.