Hellenic Business

του Ηλία Καραβόλια

Ενώ η κατάσταση στην Ισπανία γίνεται όλο και χειρότερη -με το κόστος δανεισμού να ξεπερνάει το 7%- στην Ελλάδα συνεχίζουμε να ζούμε υπό το πλαστό φόβητρο του διλήμματος ευρώ ή δραχμή, υπό το ψευτοδίλημμα μνημόνιο ή έξοδος από την ευρωζώνη. Δυστυχώς, ελάχιστα από τα προβλήματα που απασχολούν τους πολιτικούς διαλόγους καθημερινά έχουν σχέση με το μείζον ερώτημα που η χώρα μας έπρεπε να ‘εξάγει’ προς τους εταίρους: Ποια Ευρώπη θέλουμε;

Δεν θα ασχοληθώ όμως με αυτό το θέμα, καθ' ότι είναι υπερβολικά προκλητική η θεσμική αδράνεια που εμφυτεύει στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι το γερμανικό διευθυντήριο, οπότε και όλοι κατανοούμε τα παράπλευρα αρνητικά αποτελέσματα για τις κοινωνίες του ευρώ και ειδικά για τις υπερχρεωμένες του Νότου.

Αυτό που με ανησυχεί είναι το φαινόμενο του νεοκρατισμού που εξαπλώνεται ραγδαία πάνω από τις οικονομίες, δήθεν σαν ομπρέλα προστασίας των λαών, αλλά ουσιαστικά αποτελεί διάτρητο δίχτυ ασφαλείας, του οποίου την αντοχή και τα όρια οφείλουμε να κατανοήσουμε. Kαι δεν ορίζω ως νεοκρατισμό την όποια παρεμβατικότητα του κράτους στην οικονομία, με την κεϊνσιανή έννοια, δηλαδή τόνωση της ζήτησης μέσω δημοσίων δαπανών. Άλλωστε εκ των πραγμάτων αυτή είναι αδύνατη σήμερα. Αναφέρομαι στο στρεβλωτικό φαινόμενο διαμεσολάβησης του κράτους στην διάσωση των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων με κεφάλαια διακρατικής φύσεως.

Αυτή η κρατική θεσμική διαμεσολάβηση αποτελεί παράγωγο προϊόν της χρηματοπιστωτικής βιομηχανίας, μάλλον τοξικό για το μέλλον της, αλλά και για τις οικονομίες και τα κράτη. Το φαινόμενο γεννήθηκε ως συνεπακόλουθο της αναγκαίας αντιστάθμισης κινδύνου που ζητούσαν μανιωδώς οι μεγάλοι ρυθμιστές της ρευστότητας στις αγορές, από τα τέλη του 2008 και μετά . Αυτό το διακρατικό/υπερεθνικό δίχτυ προστασίας του ρίσκου στις μοχλευμένες αγορές παραγώγων δημιουργεί έναν συνδυασμό υπερεθνικού και κρατικού τείχους ασφαλείας, όπου κάθε κυβέρνηση, μέσω εθνικών ταμείων υποδοχής της διακρατικής επείγουσας ρευστότητας (π.χ. Ταμείο Χρημ/κής Σταθερότητας), διασφαλίζει την βιώσιμη λειτουργία στον νευραλγικό χώρο της χρηματοπιστωτικής οικονομίας. Το Μεγάλο Τείχος, δηλαδή τα κεφάλαια των πλεονασματικών χωρών, όπως αυτά του EFSF στην Ευρωζώνη, στήθηκε ακριβώς για να καλύψει τις ρωγμές του τείχους προστασίας που έστησε ο χρηματοπιστωτισμός μηχανισμός, με τις πυραμίδες σύνθετων χρημ/κών προϊόντων και μοχλευμένων εικονικών κεφαλαίων.

Ζούμε εποχές εμφανούς μετατόπισης της τραπεζικό-πιστωτικής μηχανής κερδοφορίας προς το πεδίο των ‘οικονομικό- πολιτικών δανείων' (κρατικά ομόλογα, μηχανισμοί στήριξης, υπερεθνικές εγγυήσεις). Τι εννοώ: Είναι πλέον προφανής, εδώ και δύο χρόνια, η μεθοδική μετακύλιση του κρατικού δανεισμού από τις απρόσωπες εγχώριες και διεθνείς αγορές στις υπερεθνικές εξουσίες της ΕΕ και του ΔΝΤ. Αυτή η μετακύλιση βοηθάει τόσο στην επιβίωση της χρηματοπιστωτικής βιομηχανίας που προέρχεται από μια βαριά πιστωτική κρίση (2008, ΗΠΑ, ενυπόθηκα στεγαστικά ομόλογα, Lehman Brothers κ.ά. ) όσο και στην αναδιανομή πολιτικής και οικονομικής εξουσίας, σε κάθε χώρα που παράγει ομόλογο υψηλής απόδοσης. Εξουσία, την οποία τελικά κινδυνεύουν να χάσουν ντόπιοι ισχυροί οικονομικοί όμιλοι, εδώ στην Ελλάδα τουλάχιστον, από εκείνους τους πολυεθνικούς ιδιωτικούς ομίλους που πάντα έρχονται ως μεσσίες ανάκαμψης, πίσω από τις κυβερνήσεις - σωτήρες για τους χρεωμένους λαούς του Νότου.

Είναι εξαιρετικά χρήσιμο να δούμε στο μέλλον αν αυτός ο διαμεσολαβητικός νεοκρατισμός θα συμβάλει στο να επικρατήσουν ξανά οι προ της κρίσεως πατερναλιστικές ιδιότητες του Δημοσίου, με την ανάληψη από τις κυβερνήσεις σημαντικών οικονομικών λειτουργιών, υπό την αναγκαία διάσωση της οικονομίας . Το καθεστώς έκτακτης ανάγκης αποτελεί εκείνη την δικαιολογία εισόδου του ‘τρεμάμενου’ κρατικού χεριού στην οικονομία, αναγκαίο μεν αυτή την περίοδο της μεγάλης ύφεσης, δυστυχώς όμως με πρόσκαιρα οφέλη, εάν και εφόσον δεν υπάρχουν ορθολογικές κατανομές κεφαλαίων και προτεραιοτήτων. Τόσο οι πιθανές αριστερές κυβερνήσεις του μέλλοντος (π.χ. ΣΥΡΙΖΑ στην Ελλάδα) όσο και οι Οικονομολόγοι πρέπει, προς όφελος των κοινωνιών, να στρέψουμε την ερευνητική μας παρατήρηση στην διακριτή και όσο το δυνατόν πιο ακριβή χωροχρονική τοποθέτηση του διακρατικού χρήματος στην σφαίρα της Οικονομίας.

Όμως, πώς άραγε αυτό το παράγωγο φαινόμενο του νεοκρατισμού ρίχνει τα πλοκάμια του πάνω από τις κοινωνίες; Μήπως, πίσω από τις πυραμίδες των ‘κανονικών’ παραγώγων χρηματοπιστωτικών προϊόντων της τελευταίας δεκαετίας, υπήρχε (στο μυαλό των σχεδιαστών τους) η κρατική και η διακρατική ρευστότητα ως δικλείδα ασφαλείας; Μήπως δηλαδή η συνήθης τακτική της τραπεζοκρατίας είναι η επιβίωση στην κρίση διΆ μέσου της προσφυγής στους κρατικούς και υπερεθνικούς εκτυπωτές χρήματος και ομολόγων;

Από την εποχή της καθίζησης στην χρηματοπιστωτική κερδοφορία, τέλη του 2007, οι ασκήσεις τεχνητής αναπνοής της Fed στις ΗΠΑ (μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers, τον Οκτώβρη του 2008) έδειξαν τον δρόμο για την επόμενη κερδοφόρα πηγή της χρεομηχανής, που στήθηκε μεθοδικά (χρόνια τώρα, μετά την πλήρη απορρύθμιση των αγορών κεφαλαίου και χρήματος) από την τραπεζική ολιγαρχία σε Νέα Υόρκη και Λονδίνο. Αφού έγινε -για λίγους μήνες το 2009- ένα πέρασμα με φουσκωμένη τιμολόγηση και συναλλακτική παράνοια στα εμπορεύματα και στις πρώτες ύλες (π.χ. τρόφιμα, στάρι, ρύζι, σόγια, πήγαν στα ύψη και λαοί λιμοκτονούν μέχρι σήμερα σε Αφρική και όχι μόνο), το τζογάρισμα συνεχίστηκε στο ασφαλές λιμάνι των κρατικών ομολόγων, όπου παραδοσιακά ‘άραζε’ η ρευστότητα του συστήματος. Ο μεγάλος παγκόσμιος ωκεανός των κρατικών ομολόγων, για να αποφέρει κέρδη, έπρεπε να παράγει υψηλές αποδόσεις. Δηλαδή, αυξημένο κόστος δανεισμού (spreads) στις χώρες που τα εκδίδουν.

Τα ομόλογα έπρεπε να γίνουν ‘επικίνδυνος’ -άρα κερδοφόρος- δανεισμός για την χρηματοπιστωτική βιομηχανία. Με μια λεπτομέρεια σημαντική: Όχι όλα και όχι με τον ίδιο ρυθμό . Οι αγορές (στην πραγματικότητα όχι αυτές, αλλά τα ισχυρά χρηματοπιστωτικά κυκλώματα που τις χειραγωγούν) βρήκαν αμέσως τους αδύναμους κρίκους. Όχι με σκοπό να σπάσουν την αλυσίδα της χρεομηχανής και να αποκαταστήσουν ισορροπίες (όπως πολλοί οπαδοί της θεωρίας των αποτελεσματικών αγορών πιστεύουν), αλλά με στόχο την παρατεταμένη αστάθεια και αβεβαιότητα, ώστε να ανεβαίνει το ασφάλιστρο κινδύνου (επιτόκιο ομολόγων) και το παράλληλο "παιχνίδι" με την ασφάλιση επί των πτωχεύσεων κρατών και εταιρειών (CDS).

Tα κράτη όμως, λειτουργώντας πλέον σαν εταιρείες, υποκύπτουν στην δύναμη των αγορών και, ανάλογα με την ισχύ τους, αντέχουν και πληρώνουν υψηλό κόστος (Ισπανία, Ιταλία), ενώ άλλα (Ιρλανδία, Ελλάδα, Πορτογαλία) προσφεύγουν στην αγκαλιά της υπερεθνικής ασφάλειας (ΕΕ, ΔΝΤ) με το πρόσχημα της δημοσιονομικής συμμόρφωσης. Κερδισμένοι; Τράπεζες, funds και λοιποί θεσμικοί που ξεφορτώνονται τον ρίσκο μη πληρωμής, με την βοήθεια μηχανισμών συγκέντρωσης ομολόγων (EFSF, ΕΚΤ). Το ερώτημα είναι πόσο θα αντέξει αυτό το Μεγάλο Τείχος της συνδυασμένης δράσης ισχυρών κρατών με τις κυβερνήσεις των οικονομικά χρεωμένων. Και, φυσικά, πόσο θα αντέξουν οι κοινωνίες που βρίσκονται στο χώμα, στην βάση, στα θεμέλια αυτού του τείχους.