Hellenic Business

του Αθανάσιου Παπανδρόπουλου

Το Σαββατοκύριακο 31/3-1/4 υπήρξε πολύ κουραστικό για τους στενούς συνεργάτες του κ. Μάριο Μόντι. Ο Ιταλός πρωθυπουργός ήθελε να πληροφορηθεί τα πάντα σχετικά με τη συνάντηση των πέντε μεγάλων αναδυόμενων χωρών στο Νέο Δελχί, κυρίως δε τον ενδιέφερε αν θα προχωρήσουν στην ίδρυση μιας δικής τους τράπεζας-αντίβαρο στην ήδη υπάρχουσα Παγκόσμια Τράπεζα.

Γιατί, όμως, τόσο ενδιαφέρον για τις εξελίξεις στις χώρες BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότιος Αφρική) από την πλευρά του κ. Μόντι;

Η απάντηση δεν είναι πολύ απλή. Ο Ιταλός πρωθυπουργός, που χρημάτισε επίτροπος υπεύθυνος για τον Ανταγωνισμό στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή από το 1999 έως το 2004, πριν αναλάβει τα πρωθυπουργικά του καθήκοντα ήταν εκτελεστικός αντιπρόεδρος της Τριεθνούς -μιας πανίσχυρης οργάνωσης πλουσίων δυτικών χωρών, επικεφαλής του ευρωπαϊκού τμήματος της οποίας είναι ο Ιρλανδός Πίτερ Σάδερλαντ, επίσης Επίτροπος Ανταγωνισμού την περίοδο 1985-1989.

Η Τριεθνής, λοιπόν, παρακολουθεί με τεράστιο ενδιαφέρον τις εξελίξεις στις χώρες BRICS, οι οποίες σήμερα απέναντι στην υπερχρεωμένη Δύση, κατέχουν το 60% της διεθνούς αποταμίευσης. Εχουν, δηλαδή, στη διάθεσή τους το ισόποσο των 6.000 δισεκατομμυρίων δολαρίων, τα οποία ήδη κινούνται επενδυτικά σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη μας.

Εντυπωσιακά και εύγλωττα στοιχεία

Τα στοιχεία που υπάρχουν είναι εντυπωσιακά, αλλά και ιδιαιτέρως εύγλωττα. Για παράδειγμα, το 2016 το ΑΕΠ των χωρών BRICS θα καλύπτει το 50% του παγκοσμίου και άρα θα απέχει ελάχιστα από το αντίστοιχο των οκτώ πλουσιότερων χωρών του κόσμου σήμερα. Την ίδια χρονιά, οι χώρες αυτές θα αντιπροσωπεύουν το 45% του παγκόσμιου πληθυσμού έναντι 19% του G8 Για το 2011, τα κρατικά επενδυτικά ταμεία των BRICS, με επικεφαλής τα αντίστοιχα κινεζικά, επένδυσαν πάνω από 600 δισ. δολάρια στην Αφρική, στην Ασία, στην Αρκτική και στα βάθη των ωκεανών και εξαγόρασαν 165 επιχειρήσεις του δυτικού κόσμου, ιδιαίτερα στον ενεργειακό τομέα.

Κατά τον Πίτερ Σάδερλαντ -που είναι επίσης επίτιμος πρόεδρος της BP International και μέλος άλλων οκτώ διοικητικών συμβουλίων μεγάλων πολυεθνικών- η δραστηριότητα των ασιατικών και αραβικών κρατικών επενδυτικών ταμείων συνιστά μια τάση ισχυροποίησης του κρατικού καπιταλισμού, η οποία πολύ σύντομα θα έχει και διπλωματικές επιπτώσεις. Την εκτίμηση αυτή συμμερίζεται και ο σερ Λίο Μπρίταν, επίσης επίτροπος Ανταγωνισμού την περίοδο 1989-1992, ο οποίος βλέπει την Ευρώπη να χάνει σοβαρά εμπορικά και διπλωματικά ερείσματα σε ζωτικές για την οικονομία της περιοχές. «Βιώνουμε ένα πλήρες ξαναμοίρασμα των χαρτιών, το οποίο στη Μεσόγειο συνοδεύεται και από κοινωνικούς ξεσηκωμούς στις περισσότερες αραβικές χώρες, με αβέβαιες για την ώρα επιπτώσεις», μας λέει ο Γάλλος καθηγητής Αλέξανδρος Κατέμπ, συγγραφέας ενός βιβλίου με τίτλο «Οι Νέες Παγκόσμιες Δυνάμεις».

Απέναντι, λοιπόν, σε αυτές τις νέες παγκόσμιες δυνάμεις ενός επελαύνοντος σήμερα κρατικού καπιταλισμού, η Δύση παραπαίει. Αλλά είναι επείγον γι' αυτή να βρει νέες, τεχνολογικές κυρίως, απαντήσεις σε προκλήσεις που καθημερινά αποκτούν όλο και μεγαλύτερο βάθος. Ετσι, η κρίση του φιλελεύθερου καπιταλισμού οδηγεί εκ του ασφαλούς στην εδραίωση και ακμή ενός κρατικού καπιταλισμού, ο οποίος ήδη «παντρεύει» επιτυχώς τα δυνατά σημεία του κράτους με την ελεύθερη οικονομία.

Στο πλαίσιο αυτό, όπως επεσήμανε πριν από λίγους μήνες ο Economist, ο κρατικός καπιταλισμός μπορεί να υπερηφανεύεται ότι διαθέτει ως υποστηρικτή την πιο επιτυχημένη μεγάλη οικονομία του κόσμου. Κατά την περασμένη τριακονταετία, το ΑΕΠ της Κίνας αυξήθηκε με ετήσιο ρυθμό 9,5% και το διεθνές της εμπόριο κατά 18% (σε όρους όγκου συναλλαγών). Την προηγούμενη δεκαετία το ΑΕΠ της τριπλασιάστηκε, φτάνοντας τα 11 τρισ. δολάρια (σε μονάδες αγοραστικής δύναμης). Η Κίνα κατέστη η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, εκτοπίζοντας την Ιαπωνία, ενώ ταυτοχρόνως έγινε η μεγαλύτερη αγορά για πολλά καταναλωτικά αγαθά, «εκθρονίζοντας» τις ΗΠΑ.

Το κινεζικό κράτος είναι ο μεγαλομέτοχος στις 150 μεγαλύτερες εταιρείες της χώρας και κατευθύνει χιλιάδες επιπλέον. Διαμορφώνει την αγορά κατά το δοκούν, χειραγωγώντας την ισοτιμία του γουάν, χρηματοδοτώντας τις βιομηχανίες που απολαμβάνουν την εύνοιά του και συνεργάζεται στενά με τις κινεζικές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στο εξωτερικό.

Ορισμένες από τις ισχυρότερες επιχειρήσεις του κόσμου είναι επίσης συνδεδεμένες στο «άρμα» του κρατικού καπιταλισμού. Στις 13 μεγαλύτερες πετρελαϊκές εταιρείες, οι οποίες ελέγχουν περισσότερο από τα 3/4 των παγκόσμιων πετρελαϊκών αποθεμάτων, υπάρχει κρατική συμμετοχή. Το ίδιο ισχύει και για τη μεγαλύτερη εταιρεία φυσικού αερίου του κόσμου, τη ρωσική Gazprom Παρ' όλα αυτά, επιτυχημένες κρατικές εταιρείες μπορούν να βρεθούν σχεδόν σε όλους τους οικονομικούς κλάδους.

Η China Mobile είναι ένας κολοσσός της κινητής τηλεφωνίας, που διαθέτει περίπου 600 εκατομμύρια πελάτες. Η Saudi Basic Industries Corporation είναι μία από τις πιο κερδοφόρες χημικές εταιρείες του κόσμου. Η ρωσική Sberbank είναι η τρίτη μεγαλύτερη τράπεζα της Ευρώπης σε όρους κεφαλαιοποίησης. Η Dubai Ports είναι ο τρίτος μεγαλύτερος διαχειριστής λιμένων του κόσμου. Η αεροπορική εταιρεία Emirates αναπτύσσεται με ετήσιο ρυθμό 20%.

Μεγάλες ποσότητες μετρητών

Ο κρατικός καπιταλισμός βρίσκεται σε άνοδο, διαθέτοντας μεγάλες ποσότητες μετρητών και ενθαρρυμένος από την κρίση που έπληξε τη Δύση. Στις κρατικές επιχειρήσεις αναλογεί το 80% της αξίας της χρηματιστηριακής αγοράς της Κίνας, το 62% της αντίστοιχης της Ρωσίας και το 38% αυτής της Βραζιλίας.

Τους αναλογεί επίσης το 1/3 των ξένων άμεσων επενδύσεων προς τις αναδυόμενες αγορές την περίοδο 2003-2010, καθώς και μια διευρυνόμενη παρουσία στη λίστα με τις μεγαλύτερες εταιρείες: τρεις κινεζικές κρατικές επιχειρήσεις ανήκουν στο Top 10 των μεγαλύτερων εταιρειών του κόσμου βάσει εσόδων έναντι μόλις δύο ευρωπαϊκών. Αν μάλιστα προσθέσουμε στην εξίσωση και τις συμμετοχές των κρατικών επενδυτικών ταμείων, τότε θα μπορούσαμε να συμπεράνουμε ότι ο φιλελεύθερος καπιταλισμός βρίσκεται σε άτακτη υποχώρηση: το Chrysler Building στην Νέα Υόρκη (ή, καλύτερα, το 90% αυτού) πέρασε στην ιδιοκτησία του Αμπου Ντάμπι, ενώ η ποδοσφαιρική ομάδα Manchester City βρίσκεται πλέον υπό τον έλεγχο του Κατάρ.

Υπάρχει μια κινεζική φράση γι' αυτό που συμβαίνει: «Το κράτος προελαύνει, ενώ ο ιδιωτικός τομέας υποχωρεί». Αυτό συμβαίνει τώρα σε παγκόσμια κλίμακα. Την ίδια στιγμή πληθαίνουν οι ιδεολογικές επιθέσεις κατά του φιλελευθερισμού για μύρια όσα δεινά, την ώρα που ο κρατικός καπιταλισμός ταλανίζεται από ευνοιοκρατία και διαφθορά. Ωστόσο, τα φαινόμενα αυτά ελάχιστα απασχολούν την επικαιρότητα.

Αντιθέτως, ο κρατικός καπιταλισμός εξελίσσεται σε μόδα, είναι ήδη κυρίαρχη τάση για το αύριο -όχι μόνον στις αναδυόμενες χώρες, αλλά και στη Δύση. Η γαλλική κυβέρνηση ίδρυσε ένα κρατικό επενδυτικό κεφάλαιο, η Ιταλία και το Βέλγιο προχωρούν προς την κατεύθυνση αυτή, ενώ στην Παγκόσμια Τράπεζα νεαροί οικονομολόγοι κεϋνσιανής νοοτροπίας και κουλτούρας έχουν αρχίσει να συζητούν για την υποδοχή μιας νέας βιομηχανικής πολιτικής κρατικής εμπνεύσεως.

Ομως, κατά τον Economist, αυτό εγείρει ορισμένα δύσκολα ερωτήματα σχετικά με το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα. Πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε ένα δίκαιο σύστημα συναλλαγών, αν ορισμένες εταιρείες απολαμβάνουν την -άμεση ή έμμεση- υποστήριξη μιας εθνικής κυβέρνησης; Πώς μπορούμε να αποτρέψουμε τις κυβερνήσεις από το να χρησιμοποιήσουν τις επιχειρήσεις ως εργαλεία στρατιωτικής ισχύος; Και πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε ότι οι εύλογες ανησυχίες σχετικά με τη δικαιοσύνη του συστήματος δεν θα οδηγήσουν σε ξενοφοβία και προστατευτισμό; Ορισμένες από τις μεγαλύτερες εμπορικές διενέξεις κατά τα τελευταία χρόνια -όπως αυτή που ξεκίνησε με την απόπειρα εξαγοράς της αμερικανικής Unocal από την China National Offshore Oil Corporation το 2005 ή της προσπάθειας της Dubai Ports να αγοράσει αρκετούς λιμένες των ΗΠΑ- έχουν εμπλέξει κρατικές επιχειρήσεις. Οι διενέξεις αυτές, μάλιστα, αναμένεται να ενταθούν στο μέλλον.

Αναιρούνται πολλές υποθέσεις

Η άνοδος του κρατικού καπιταλισμού αναιρεί, επιπλέον, πολλές από τις υποθέσεις σχετικά με τις επιπτώσεις της παγκοσμιοποίησης. Ο Kenichi Ohmae δήλωσε πως το έθνος-κράτος έχει φτάσει στο τέλος του. Ο Thomas Friedman υποστήριξε ότι οι κυβερνήσεις έπρεπε να φορέσουν το «χρυσό ζουρλομανδύα» της πειθαρχίας της αγοράς. Η Naomi Klein επεσήμανε ότι οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις του κόσμου είναι μεγαλύτερες από πολλές χώρες.

Τέλος, ο Francis Fukuyama κήρυξε το τέλος της ιστορίας με το θρίαμβο του δημοκρατικού καπιταλισμού. Τώρα, όμως, ανά τον κόσμο, το κράτος κινεί την αγορά και ο αυταρχισμός θριαμβεύει έναντι της δημοκρατίας.

Ο Ian Bremmer, πρόεδρος του Eurasis Group (συμβουλευτικής εταιρείας ανάλυσης του πολιτικού κινδύνου), ισχυρίζεται ότι αυτό είναι το «τέλος της ελεύθερης αγοράς» στο εξαιρετικό ομότιτλο βιβλίο του. Ασφαλώς, υπερβάλλει. Ωστόσο, έχει δίκιο όταν υποστηρίζει ότι μεγάλος αριθμός κυβερνήσεων, ιδιαίτερα στον αναδυόμενο κόσμο, μαθαίνει πώς να χρησιμοποιήσει την αγορά για να εκπληρώσει πολιτικούς στόχους. Το αόρατο χέρι της οικονομίας δίνει τη σκυτάλη στο ορατό -και συχνά αυταρχικό- χέρι του κρατικού καπιταλισμού.

Σαφώς, λοιπόν, είμεθα βέβαιοι ότι φεύγοντας από την κρίση του 2007, ο φιλελεύθερος καπιταλισμός οδεύει προς μια νέα δοκιμασία, αυτή της κρίσης του alter ego του, και πάει λέγοντας...

Ναυτεμπορική