Hellenic Business

Σοκ προκαλεί η επισήμανση ότι δύο στα δέκα δολάρια που καθημερινά διακινούνται στις αμερικανικές συναλλαγές αφορούν σε συνδιαλλαγές προϊόντων της λεγόμενης μη πραγματικής οικονομίας.

Γεγονός είναι ότι η αχαλίνωτη δημιουργία υπεραξιών που προάγει το καπιταλιστικά δομημένο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα δεν αντιστοιχούν σε μια πραγματική οικονομία, δηλαδή στην πραγματική παραγωγική επίτευξη του πλανήτη. Αυτή η παραδοχή, ωστόσο, δεν θα πρέπει να παρερμηνευθεί βάσει του θεωρήματος ότι για την οικονομική κρίση φταίει το ότι μια κοινωνία καταναλώνει περισσότερο απ’ όσο παράγει -μια άποψη που πολλοί έσπευσαν αβασάνιστα να υιοθετήσουν σε μια προσπάθεια αυτοκριτικής.

Όταν εκδηλώθηκε η κρίση (2007), μια πρώτη ερμηνεία των διεθνών οργανισμών και θεσμικών οργάνων, όπως ο ΟΗΕ, η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ, απέδωσε τα αίτιά της στην διαρκώς επιδείνωση της ανισοκατανομής του παγκόσμιου πλούτου: οι ελάχιστοι πλούσιοι γίνονταν πλουσιότεροι και οι πάμπολλοι φτωχοί φτωχότεροι. Η άλλη ερμηνεία, που τάχιστα απέκτησε ένθερμους υποστηρικτές, ήταν ακριβώς η διαπίστωση ότι η συντριπτική πλειονότητα των χωρών κατανάλωνε περισσότερο απ’ όσο παρήγαγε, με αποτέλεσμα να δημιουργούν στο εσωτερικό τους τεράστια εμπορικά ελλείμματα. Οι θιασώτες αυτής της άποψης ακόμη και σήμερα θεωρούν την διόγκωση του δημοσίου χρέους ως απότοκο αυτής της ολέθριας πρακτικής. Πόσο όμως αυτή η θεωρία επαληθεύεται;

Ας πάρουμε το παράδειγμα ορισμένων ευρωπαϊκών χωρών, όπως η Γαλλία, η οποία παρά τα τεράστια ελλείμματα στο εμπορικό της ισοζύγιο δεν δημιούργησε δημόσιο χρέος παρόμοιο με αυτό της Ελλάδας. Από την άλλη μεριά, ο πλανήτης μας βρίθει παραδειγμάτων με χώρες που, ενώ καταναλώνουν πολύ λιγότερο απ’ ό,τι παράγουν, έχουν ωστόσο τεράστιο δημόσιο χρέος. Όλα αυτά καταδεικνύουν το γεγονός ότι η σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη οικονομία εξαρτάται από την απρόσκοπτη και συνεχή ροή κεφαλαίων προς τις αγορές (τροφοδότηση), οπότε η εξασφάλιση δανεισμού αυτών των αγορών αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την συνέχιση της ίδια της ύπαρξής τους. Σήμερα, σε αντίθεση με παλαιότερες περιόδους, η εξισορρόπηση των εκάστοτε εμπορικών ισοζυγίων έχει χάσει την θεμελιώδη σημασία της για την μακροημέρευση μιας οικονομίας. Η Ελλάδα, ως ενεργό μέλος μιας ήδη παγκοσμιοποιημένης αγοράς, μπορούμε να πούμε ότι ήδη από το 1995 έχει περιέλθει σε αυτού του είδους την οικονομική οργάνωση. Και για να αντιληφθούμε καλύτερα το γιατί συμβαίνει αυτό θα πρέπει να αναλύσουμε -έστω και εν συντομία- μια θεμελιώδη έννοια της θεωρίας (και περισσότερο της πρακτικής) του καπιταλιστικού οικονομικού μοντέλου: αυτήν της πίστης.

Η πίστη στην ανάπτυξη ορισμένων τομέων μιας οικονομίας είναι η απαραίτητη προϋπόθεση για να εγκριθεί η χρηματοδότησή της. Σε αυτή την αρχή βασίζεται όλο το σύγχρονο καπιταλιστικό σύστημα. Όταν προεξοφλείται κερδοφορία, η χρηματοδότηση (δανεισμός) διευρύνεται, ενώ σε αντίθετη περίπτωση παύει. Συνακόλουθα, όλη αυτή η δραστηριότητα απεικονίζεται στα ταμπλό των χρηματιστηρίων. Η αυξομείωση των χρηματιστηριακών τιμών των μετοχών των εισηγμένων εταιρειών βασίζεται ακριβώς στην εκτίμηση της αναμενόμενης κερδοφορίας ή ζημίας. Εκατομμύρια άνθρωποι ακόμη και σήμερα αγνοούν ή αδυνατούν να κατανοήσουν ότι πραγματική οικονομία δεν είναι μόνο ό,τι τους εξασφαλίζει τα απαραίτητα προς το ζην (θεωρία του Κέυνς), αλλά (κυρίως) και ένα σύνολο άυλων προϊόντων που παράγονται και διακινούνται μέσα στο οικονομικό σύστημα. Ένα σημαντικό κομμάτι των λαμβανομένων πολιτικών αποφάσεων αφορούν ακριβώς σε αυτά τα προϊόντα. Η συνεχόμενη μη επιβεβαίωση των αρχικών εκτιμήσεων (προσδοκιών) για κάποιον τομέα της οικονομίας είναι η βασική αιτία διακοπής της χρηματοδότησης του συγκεκριμένου τομέα, ώστε γίνεται πλέον λόγος για «φούσκες». Συνακόλουθα, η μη αποκατάσταση της ροής της χρηματοδότησης οδηγεί τον συγκεκριμένο τομέα σε οικονομική κρίση, που εξαιτίας της πολυπλοκότητας και του αλληλοσυσχετισμού των διαφόρων τομέων επεκτείνεται στο σύνολο της οικονομίας.

Πάνος Γιαννάκαινας